Misterija jedne od najvećih sabotaža podijelila je Evropu. Njemačka i Poljska u sukobu

Prigušene eksplozije i mlaz mehurića koji su izbili površinu Baltičkog mora u kasnoj septembarskoj noći 2022. uništili su dva gasovoda Sjeverni tokključni ruski gasni autoput ka Evropi. Napad se dogodio samo nekoliko mjeseci nakon početka ruske invazije na Ukrajinu, a udarni talasi te noći odjeknuli su kontinentom godinama kasnije, piše CNN.

Napad na gasovode izazvao je međunarodnu misteriju, a sumnja je u početku pala na Rusiju, dok su čak i Sjedinjene Države bile prisiljene da negiraju bilo kakvu umiješanost. Čak i danas, dok se Njemačka priprema za krivično gonjenje osumnjičenih ukrajinskih sabotera, intriga se nastavlja. Štaviše, napori Poljske da zaustavi slučaj – očigledno da bi zaštitili svog saveznika Ukrajinu – izazvali su nove tenzije u Evropi.

Njemačka istraga i poljska blokada

Čini se da je Njemačka odlučna da odgovorne izvede pred lice pravde i jeste raspisao nalog za hapšenje dvojice Ukrajinaca: Volodimir Žuravlov, koji je uhapšen u Poljskoj, i Serhii Kuznetsov, koji je uhapšen u Italiji. Međutim, odluka poljskog suda sredinom oktobra da oslobodi Žuravlova ozbiljno je potkopala nade Berlina. Prema sudiji, ako su eksplozije bile ukrajinski čin sabotaže, to je bio opravdan odgovor na ničim izazvanu invaziju.

“Ako je Ukrajina zaista bila organizator ovog akta agresije, onda se samo Ukrajina može smatrati odgovornom za ovaj događaj”, rekao je sudija Dariusz Lubowski u presudi kojom je obustavljeno izručenje. Žuravlov (49) tvrdi da nema veze sa napadom. Njemački tužioci ga, s druge strane, opisuju kao “obučenog ronioca” koji je bio “dio grupe koja je postavljala eksploziv na gasovode Sjeverni tok 1 i 2”.

U međuvremenu, Sergej Kuznjecov (49), bivši ukrajinski vojnik i navodni koordinator operacije, uhapšen je u Italiji krajem avgusta. Njegov advokat rekao je za CNN da Kuznjecov negira krivicu i da se žali na odluku o njegovom izručenju Njemačkoj.

Odjeci starih sukoba

Stav Poljske jasno je iznio premijer Donald Tusk. “Problem Evrope, problem Ukrajine, problem Litvanije i Poljske nije u tome što je Severni tok 2 dignut u vazduh, već u tome što je izgrađen”, rekao je on novinarima. Dodao je da “sigurno nije u interesu Poljske, niti u interesu pristojnosti i pravde da ovaj građanin bude procesuiran ili izručen drugoj zemlji”.

Tuskov stav odražava dugogodišnju zabrinutost oko naftovoda. Još 2007. godine tadašnji poljski ministar odbrane Radek Sikorski kritizirao je Sjeverni tok 1 kao “najskandalozniji Putinov pokušaj da podijeli i nanese štetu EU”. Slična upozorenja već decenijama stižu iz SAD. Stav Poljske razotkrio je podjele u Evropi, a mađarski ministar vanjskih poslova Peter Szijjarto ga je opisao kao “šokantno”. “Jedno je jasno: mi ne želimo Evropu u kojoj premijeri brane teroriste”, napisao je na društvenoj mreži X.

Za mnoge postsovjetske zemlje ovo je trenutak iskupljenja nakon decenija upozorenja o opasnostima približavanja Rusiji. Bivši ministar vanjskih poslova Litvanije Gabrielius Landsbergis rekao je za CNN da bi nas, ako se pravni slučaj posmatra izolovano, “mogao natjerati da zaboravimo kako smo tamo stigli”.

Simbol zavisnosti od ruske nafte

Za razliku od Danske i Švedske, koje su odustale od istrage, Njemačka je uporna. “To je država vladavine prava”, objašnjava Stefan Meister, stručnjak za istočnu Evropu u njemačkom Vijeću za vanjske odnose. On smatra da je upornost Berlina usmjerena na domaću publiku, posebno zbog desničarskih populista iz AfD-a koji dovode u pitanje kredibilitet državnih institucija.

Njemačka je bila pokretačka snaga projekta Sjeverni tok i od toga je imala ogromne koristi. Gotovo 30% njemačkih potreba za gasom u 2016. godini pokrivali su ruski dobavljači. Veze su bile i političke; bivši kancelar Gerhard Schroeder nakon svog mandata prešao je u rukovodstvo ruskih energetskih divova Gazproma i Rosnjefta.

Gasovodi su postali simbol zavisnosti od jeftine ruske energije, a kritičari smatraju da je zbog toga Evropa zatvorila oči pred agresijom Moskve u Gruziji 2008. i Ukrajini 2014. U nedavno objavljenim memoarima, bivša kancelarka Angela Merkel odbacila je optužbe za zavisnost, nazivajući Severni tok 2 „propalom investicijom“.

Misterija oko eksplozija nastavlja da podstiče tenzije u Evropi u vreme kada je jedinstvo protiv Rusije ključno. No, bez obzira na ishod njemačke pravne bitke, jedno je sigurno: ruski gas više neće teći u Evropu kao prije 2022. godine.

Od početka invazije, Evropa se ubrzano odvikavala od desetogodišnje zavisnosti, a uništenje Sjevernog toka samo je ubrzalo ovaj proces. Ruski udio u uvozu gasa gasovodima u EU pao je sa više od 40% u 2021. na oko 11% u 2024. Kako je to u martu sažeo ministar vanjskih poslova Estonije Margus Tsahkna: “Pravo mjesto za Sjeverni tok 2 je na dnu mora, u komadima.”