Desilo se to danas, 18. decembra

Danas je četvrtak, 18. decembar, 352. dan 2025. godine.

Do kraja godine je ostalo još 13 dana.

1398 – Tatarski general Timur Lenk zauzeo je indijski grad Delhi.

1644. – Sa punoljetnošću, na prijesto je stupila švedska kraljica Kristina Augusta, čime je odmah okončan rat sa Danskom, a 1648. i Tridesetogodišnji rat, koji je Švedsku učinio velikom silom na Baltiku. Bila je jedna od najobrazovanijih žena svog vremena i okupljala je učene ljude na dvoru, uključujući francuskog filozofa, matematičara i fizičara Renéa Descartesa. Abdicirala je 1654. godine kada je otkriveno da je potajno prešla na rimokatoličku vjeru, koja je tada bila zabranjena u Švedskoj.

1709. – Rođena je ruska carica Jelisaveta Petrovna Romanov, kćerka Petra Velikog, čiju vladavinu od 1741. do 1762. godine nisu obilježile reforme i teritorijalna osvajanja karakteristična za njenog oca i Katarinu Veliku, koja je postala carica nekoliko mjeseci nakon njene smrti.

1737. – Umro je Italijan Antonio Stradivari, najpoznatiji svjetski graditelj violina i drugih žičanih instrumenata, koji je napravio oko 1100 violina, viola i gitara. Sa njegovim potpisom sačuvano je oko 500 violina, 12 viola i 50 violončela. Stručnjaci nisu pronikli u tajnu savršenstva rezonancije njegovih violina. Poznato je da je u Dalmaciji kupovao drvo, najviše jele i vrbe, ali nije poznat hemijski sastav laka – od svijetlocrvene do tamnocrvene – kojim je premazao instrumente.

1803 – Umro je njemački pisac, istoričar, filozof i protestantski teolog Johan Gotfrid fon Herder, čije je djelo “Ideje o filozofiji istorije čovječanstva” značajno uticalo na mladog Johana Volfganga Getea, književni pokret “sturm und drang” i njemački romantizam. Kao filozof, pokušao je da pomiri materijalizam Baruha de Spinoze sa idealizmom Wilhelma Leibniza. Bio je protivnik formalizma Imanuela Kanta. Jedno od njegovih glavnih dela je zbirka narodnih pesama “Glasovi naroda u pesmama”, koja obuhvata i četiri srpske pesme, među kojima je i “Hasanaginica” u Geteovom prevodu.

1856. – Rođen je engleski fizičar Joseph John Thomson, predsjednik Kraljevskog društva u Londonu, profesor na Univerzitetu u Kembridžu, dobitnik Nobelove nagrade za fiziku 1906. godine. Otkrio je elektron 1897. godine, koji je takođe atomistička struktura elektriciteta, i dao naučnu osnovu za provođenje elektriciteta.

1863. – Rođen je nadvojvoda Franc Ferdinand, austrougarski prijestolonasljednik, čije je ubistvo u Sarajevu 1914. poslužilo kao povod da Austrougarska napadne Srbiju i time otpočne Prvi svjetski rat. Bio je vrhovni inspektor austrougarske vojske i mornarice i nosilac ideje širenja Austrougarske daljim porobljavanjem susednih naroda i država, pre svega Srbije. Nakon velikih demonstrativnih vojnih manevara u Bosni, provokativno je odabrao srpski državni praznik Vidovdan da posjeti Sarajevo, što je platio glavom.

1865. – Predstavnici pobjedničkih sjevernih država i poraženih Konfederativnih država juga ratificirali su 13. amandman na američki ustav, kojim je ukinuto ropstvo, ali je prošlo mnogo godina prije nego što je ono uvedeno u praksu.

1879. – Rođen je švajcarski slikar Paul Klee, koji je sa Valerijem Kandinskim i Francom Markom izmislio apstraktno slikarstvo i osnovao grupu “Plavi jahač”. Njegova djela raskošne mašte i bogate invencije odlikuju se istančanom osjetljivošću i poetikom, a djelovanje podsvijesti, koje se otkriva kroz višestruko simboličko značenje elemenata, otvorilo je nove puteve značajne za razvoj savremenog slikarstva. Napisao je knjigu “Pedagoška sveska” i dnevnik “Otisci polusna”.

1903 – Zona Panamskog kanala stavljena je pod kontrolu SAD prema američko-panamskom sporazumu.

1911. – Rođen je francuski filmski režiser Gilles Dassin, koji je uneo elemente društvenog angažmana u kriminalističke filmove. Početkom pedesetih godina 20. stoljeća, u vrijeme makartističke desničarske histerije, optužen je za antiameričke aktivnosti i spriječen da radi u SAD, nakon čega odlazi u Evropu i snima filmove naizmjenično u Francuskoj i Grčkoj. Filmovi: “Nacistički agent”, “Brutalna sila”, “Goli grad”, “Rififi”, “Onaj koji mora da umre”, “Zakon”, “Nikad nedeljom”, “Fedra”.

1913. – Rođen je njemački državnik Herbert Ernst Karl Fram, poznat kao Willy Brandt, dobitnik Nobelove nagrade za mir 1971., kancelar Zapadne Njemačke od 1969. do 1974. godine, kada je dao ostavku nakon što je otkriveno da je njegov bliski saradnik bio istočnonjemački špijun. Nakon što su nacisti došli na vlast 1933. godine, emigrirao je i borio se u norveškom pokretu otpora tokom Drugog svjetskog rata. Vrativši se u zemlju nakon rata, ubrzo je došao do izražaja u Socijaldemokratskoj partiji, a 1957. je izabran za gradonačelnika Zapadnog Berlina i na toj funkciji ostao do 1966. U koalicionoj vladi demohrišćana Kurta Kiesingera bio je vicekancelar i šef diplomatije. Nakon izbora 1969. godine, kao šef Socijaldemokratske partije, formirao je koalicionu vladu sa liberalima. Vodio je politiku pomirenja, posebno prema istočnoevropskim državama – čiji je simbolički vrhunac odavanje počasti žrtvama nacizma u glavnom gradu Poljske /Varšavi/ 1970. godine – i dao je veliki doprinos stabilizaciji u Evropi. Nakon 1974. godine, kada se povukao sa funkcije, vodio je Socijalističku internacionalu.

1916 – Francuzi kod Verdena, snažno utvrđenog punkta na Zapadnom frontu, posle desetomesečne bitke u Prvom svetskom ratu, uz neviđenu artiljerijsku pripremu, porazili Nemce, koji su prethodno pokušali da se probiju masovnom ofanzivom. U ovoj – najmasovnijoj i najkrvavijoj bici rata – poginulo je 543.000 Francuza i 434.000 Nijemaca.

1935 – Edvard Beneš izabran je za predsednika Čehoslovačke, četiri dana nakon ostavke prvog šefa države Tomaša Masarika.

1940. – Tajnim planom kodnog naziva “Operacija Barbarosa”, vođa nacističke Njemačke Adolf Hitler naredio je Generalštabu njemačke vojske da pripremi invaziju na Rusiju tokom Drugog svjetskog rata.

1947. – Rođen je američki filmski režiser Stiven Spilberg, autor niza finansijski izuzetno uspešnih filmova. On je najuspješniji sljedbenik teorije da se mitološki obrasci takozvane masovne kulture i njenih medijskih disciplina mogu koristiti kao univerzalno upotrebljivi simboli u novom planetarnom metajeziku. Filmovi: “Nešto demonsko”, “Duel”, “Teksas ekspres”, “Ajkula”, “Bliski susreti treće vrste”, Indijana Džons trilogija, “ET Alien”, “Jurski park”, “Šindlerova lista”.

1948 – Holandija je obnovila ofanzivu na bivšu koloniju Indoneziju, koja je proglasila nezavisnost 1945. i zauzela vladu Ahmeda Sukarna, prekršivši sporazum iz 1946. kojim je priznata njegova vlada. Sukarno i još desetak lidera otjerani su u egzil, ali pod pritiskom Pokreta otpora i svjetske javnosti, Holandija je 1949. godine Haškim sporazumom bezuslovno priznala suverenitet Indonezije.

1956 – Japan je primljen u UN. Mirovni ugovor sa Japanom je u septembru 1951. u San Francisku potpisalo 48 zemalja, ali ne i SSSR, kojim je Japan okončao ratno stanje tek 19. oktobra 1956. godine, čime je otvorio vrata svetskoj organizaciji.

1961 – Indijska vojska ušla je u Gou, portugalsku kolonijalnu enklavu na zapadnoj obali Indije.

1970. – U Italiji je, nakon dugogodišnjeg sukoba, stupio na snagu zakon o razvodu, uprkos protivljenju Rimokatoličke crkve.

1972 – U Vijetnamskom ratu, Amerikanci su započeli masovno bombardovanje glavnog grada Vijetnama – Hanoja, a tokom narednih 12 dana i noći, nazvanih “božićno bombardovanje”, bombe iz džinovskih aviona “B 52” ubile su više od 1600 vijetnamskih civila. 70 američkih pilota je također ubijeno ili zarobljeno.

1980 – Umro je ruski državnik Aleksej Nikolajevič Kosigin, bivši sovjetski premijer. U Crvenu armiju stupio je kao dobrovoljac 1918. godine, sa 15 godina, a tokom najžešćih staljinističkih čistki između 1935. i 1938. napredovao je od poslovođe do direktora tekstilne fabrike i gradonačelnika Lenjingrada, nakon čega je nastavio da se penje do vrha vlasti. Od 1940. do 1953. bio je potpredsjednik Vijeća narodnih komesara, odnosno Vijeća ministara, a 1960. godine bio je prvi potpredsjednik Vijeća ministara SSSR-a. Od 1964. godine – nakon pada Nikite Hruščova s ​​vlasti – do svoje smrti, bio je na funkciji predsjednika Vijeća ministara /premijera/.

1991. – Lider stranke Inkatha Mangosutu Buthelezi, rival lidera Afričkog nacionalnog kongresa Nelsona Mandele, objavio je da se povlači iz pregovora o okončanju aparthejda u Južnoj Africi.

1995. – U Bonu održana konferencija predstavnika 31 zemlje i nekoliko međunarodnih organizacija o razoružanju i uspostavljanju međusobnog povjerenja između zaraćenih strana u Bosni i Hercegovini.

1995. – U nesreći putničkog aviona Zairian koji se srušio na sjeveru Angole, poginuo je 141 putnik i član posade.

1999 – Predsjednik Šri Lanke Čandrika Kumaratunga povrijeđen u jednoj od dvije bombe u kojima je poginulo 33 i 137 ljudi ranjeno. Vlasti u Kolombu okrivile su za terorističke akte tamilske separatiste.

2010 – Umro je Tomazo Padoa Šiopa, italijanski bankar i ekonomista, ministar ekonomije, kreator evra.

2011 – Umro je Vaclav Havel, bivši vođa češke “plišane revolucije”, dramaturg, prvi slobodno izabrani predsjednik Čehoslovačke i prvi predsjednik nezavisne Češke.

2014 – Umrla Virna Lizi /Pieralizzi/, italijanska filmska i TV glumica.

2016 – Umrla Zaza Gabor /Sari Gabor/, američka pozorišna, filmska i TV glumica.

2021 – Više od 3.700 ljudi poginulo je u poplavama koje su pogodile Maleziju zbog obilnih kiša. Nivoi vode su porasli na “opasan nivo” u osam od 16 država i teritorija.

2023 – Predsjednik Suda BiH Ranko Debevec i bivši direktor Obavještajno-sigurnosne agencije Bosne i Hercegovine Osman Mehmedagić uhapšeni su zbog zloupotrebe položaja i ovlasti.

2024 – Sirijske opozicione snage zauzele Damask – Bashar al-Assad i njegova porodica stigli u Moskvu.