Trideset godina svjedočimo o svim dostignućima i nedostacima nametnutog Mirovnog sporazuma za Bosnu i Hercegovinu. Urađeno je više istraživanja, analiza i komentara o demokratskim deficitima i nefunkcionalnosti ustavnog sistema. Sve je utemeljeno na egzaktnim podacima o zaostajanju u materijalnom i društvenom razvoju i u kvaliteti života naših građana. Istina, Sporazum je koncipiran, prvenstveno, da uspostavi mir nakon gotovo četverogodišnje agresije, odnosno regionalnog međudržavnog oružanog sukoba. On je, kao što se u naslovu ističe, samo “opšti i okvirni sporazum”. Očigledan je koncept kreatora Sporazuma bio definisan kao dinamički projekt koji predviđa da se, u uslovima mirnog okruženja, otklanjaju evidentni nedostaci i da se dostižu savremeni demokratski standardi.
Sporazum se nije odredio prema karakteru rata. Naprotiv, svakoj tzv. zaraćenoj strani je pružio sistemske alate da i dalje mogu insistirati na ispunjavanju svojih ratnih ciljeva. Zato su se u rješavanju strateških, pa i običnih dnevnopolitičkih pitanja, konstantno sukobljavali gotovo nepomirljivi interesi. Zato su korišteni ustavni mehanizmi poput zaštite nacionalnog i entitetskog interesa, manipulacije kvorumom, bojkotom i drugim oblicima opstrukcije. Zato je sistem bio u permanentnoj krizi. Sve je kulminiralo i otvorenim napadima na ustavni poredak. U takvim situacijama je sve češće intervenisala međunarodna zajednica, prvenstveno preko Sporazumom predviđene institucije Ureda visokog predstavnika.
Praksa je pokazala da domaći politički akteri na vlasti nemaju političke volje ni kapaciteta da reformišu ustavni poredak kako bi svima bilo bolje. Naprotiv, jedna politička opcija agresivno ističe zahtjev da se sve vrati na početak i da se eliminišu sva dotadašnja nastojanja na unapređivanju demokratskog karaktera i efikasnosti ustavnog sistema.
Obećavajući poticaji za neophodne promjene došli su iz evropskih institucija. Evropski sud za ljudska prava naložio je Bosni i Hercegovini da iz svog ustavnog poretka ukloni rasprostranjenu sistemsku diskriminaciju svojih građana po osnovu njihove nacionalne i entitetske pripadnosti. Evropska unija je, nakon duže vremena, podržala integracijske ambicije naše zemlje. Ova dva procesa pružaju mogućnost konstruktivne kritike dejtonskih rješenja i otvaraju realnu perspektivu za demokratsku transformaciju zemlje. Nažalost, pojedine političke snage na vlasti sve čine da do toga ne dođe.
Za razliku od vremena kada je pregovarano u Daytonu, danas su ključni akteri međunarodne zajednice fokusirani na brojna žarišta nestabilnosti, poput Ukrajine i Gaze, pa je njihov značajniji angažman u ovom regionu nemoguće očekivati. Zato preostaju do sada neiskorištene mogućnosti, poput kreativnog doprinosa akademske zajednice i civilnog društva. Zato bi ANUBiH mogla predložiti formiranje internacionalne ekspertne grupe koju bi činili kredibilni stručnjaci iz naše i susjednih zemalja, uključujući predstavnike evropskih relevantnih institucija.
Ova grupa bi trebala predložiti principe reforme ustavnog uređenja u skladu sa savremenim demokratskim principima. Takav dokument bi trebao biti predmet najšire demokratske rasprave koja bi se vremenski mogla podudariti sa kampanjom za predstojeće opšte izbore koji će se održati oktobra 2026. godine.
Ti principi bi mogli obuhvatiti, ali se ne ograničavati na:
– Obavezu svih aktera da poštuju suverenitet, teritorijalni integritet i političku neovisnost BiH;
– Podršku reformama u euroatlanskim integracijama;
– Prestrukturiranje unutrašnje administrativno-teritorijalne organizacije;
– Preispitati distribuciju nadležnosti između različitih nivoa vlasti;
– Postojeće institucije BiH propisati Ustavom i
– Moguća rješenja za implementaciju presuda Evropskog suda za ljudska prava.
Ako bi se tokom javne debate postigao značajniji nivo saglasnosti, što bi se moglo smatrati osnovom novog društvenog ugovora, novoizabrana Parlamentarna skupština mogla bi imati ulogu i značaj ustavotvorne skupštine.
(Autor je doktor nauka, univerzitetski profesor, ekspert za ustavno pravo)
Datum i vrijeme objave: 22.11.2025 – 17:00 sati
