Gotovo tri decenije nakon Dejtonskog mirovnog sporazuma, Bosna i Hercegovina ostaje na dugom i nedovršenom putu ka Evropskoj uniji. Ovaj rad tvrdi da su glavni izazovi za članstvo BiH u EU domaćeg karaktera. Složeni ustavni poredak oblikovan u Daytonu, etnopolitičke podjele i političke elite koje retorički odaju počast Evropi, a u praksi se opiru suštinskim reformama, čine osnovne prepreke. Istovremeno, i sam pristup EU – ponekad nedosljedan i često fokusiran na kratkoročnu stabilnost, umjesto na strukturnu transformaciju – doprinio je sadašnjoj stagnaciji.
Pristupanje EU je i politički i normativni projekt. U Centralnoj i Istočnoj Evropi, uslovljavanje je bilo veoma efikasno: obećanje članstva pružilo je snažne podsticaje vladama da sprovedu reforme i konsoliduju liberalnu demokratiju (Grabbe, 2001; Vachudova, 2005). Schimmelfennig i Sedelmeier (2005) to opisuju kao “model eksternih podsticaja”: zemlje kandidati poštuju zahtjeve EU kada su nagrade vjerodostojne, a domaći troškovi usklađivanja upravljivi.
Na Zapadnom Balkanu, međutim, uslovljavanje EU pokazalo je znatno slabiji transformativni učinak. Nasilne tranzicije 1990-ih proizvele su krhke institucije, slabe ekonomije i neliberalne demokratije – mnogo nepovoljnije uslove za konsolidaciju od onih u Centralnoj Evropi (Ješe Perković, 2016). U BiH, snažno prisustvo međunarodne zajednice učvrstilo je zavisnost i ograničilo razvoj autonomnih i odgovornih državnih struktura. Slab pravni okvir i fragilno upravljanje otvorili su prostor za korupciju i organizirani kriminal, potkopavajući demokratizaciju.
EU je uticala na tranziciju BiH kroz svoje instrumente i uslovljavanje (Džihić i Wieser, 2011). Međutim, vjerodostojnost EU često je bila narušena “zamorom od proširenja” u državama članicama, dok su domaći troškovi reformi – posebno ustavne – izrazito visoki. Političke elite često pribjegavaju onome što Schimmelfennig (2003) naziva “retorička evropeizacija”: prihvatanje evropskog jezika i zakona na papiru, kako bi se osigurala legitimnost kod kuće i u inostranstvu, dok se implementacija namjerno odgađa ili sabotira. Rezultat je “stabilitokratija”: oblik spolja održavane stabilnosti, ali bez istinske demokratske transformacije.
Izvještaj Evropske komisije za 2024. godinu jasno pokazuje ovaj paradoks. S jedne strane, BiH je na državnom nivou usvojila Zakon o sukobu interesa i antikorupcijsku strategiju, što je ocijenjeno kao “značajan napredak”. S druge strane, reformski zamah ubrzo je splasnuo, ostavljajući neriješena pitanja pravosudnog integriteta, izbornog zakona i usklađenosti s Evropskom konvencijom o ljudskim pravima.
EU ostaje najvažniji spoljni akter u oblikovanju puta BiH. Njeno uslovljavanje je bilo neujednačeno, ali odlučujuće u ključnim trenucima. Status kandidata iz 2022. godine dodijeljen je dijelom zbog geopolitičke hitnosti, a dijelom zahvaljujući snažnom lobiranju Slovenije i drugih država članica. Slovenačko zalaganje postalo je još vidljivije otkako je Marta Kos, slovenačka diplomatkinja, preuzela funkciju komesarke za proširenje. Njena jasna poruka u Sarajevu – da BiH mora usvojiti pravosudne reforme, imenovati glavnog pregovarača i implementirati Plan rasta – pokazuje da Bruxelles više neće napredovati na osnovu same retorike.
Današnji geopolitički ambijent čini integraciju BiH u EU urgentnijom nego ikada. Ruska agresija na Ukrajinu oživjela je proširenje kao sredstvo evropske sigurnosne politike. Ukrajina, Moldavija i Gruzija dobile su perspektivu članstva; ostavljanje Zapadnog Balkana po strani značilo bi rizik od nove nestabilnosti u regiji od vitalnog značaja za evropsku sigurnost. Za BiH, ova dvostruka dinamika – obnovljeni interes EU i povećana očekivanja – donosi i prilike i rizike. Bruxelles pokazuje vjerodostojnost otvaranjem pregovora, ali i insistira na suštinskoj implementaciji.
Bosni i Hercegovini pruža se nova prilika: proširenje je ponovo na agendi EU, ključni akteri poput Slovenije zauzimaju važne pozicije, a geopolitički kontekst je stvorio osjećaj hitnosti. Ipak, osnovne prepreke ostaju unutrašnje: institucionalna fragmentacija, etnički veto i političke elite koje preferiraju retoriku umjesto reforme.
Da bi napredovala, BiH mora učiniti tri stvari:
1. Implementirati postojeće obaveze – pravosudne reforme, ustavnu usklađenost i izborni integritet – umjesto usvajanja novih strategija bez primjene.
2. Imenovati glavnog pregovarača i ojačati koordinaciju na svim administrativnim nivoima, da se smanji broj blokada, kako bi se obezbijedila dosljedna primjena zakona povezanih sa EU kroz entitete i kantone.
3. Iskoristiti prilike kroz Plana rasta EU i implementirati predviđene mjere u cijelosti, kako bi se građanima pokazale konkretne koristi integracije.
EU ne bi trebala snižavati standarde, ali može pružiti snažnije podsticaje, podržati reformističke snage i sankcionirati one koji blokiraju napredak. Na kraju, međutim, ključne odluke moraju biti donesene u Sarajevu, Banjoj Luci i Mostaru. Ako BiH pretvori retoričku evropeizaciju u istinsku demokratsku reformu, može se konačno pomaknuti s periferije Evrope ka njenom središtu. Ako ne, rizikuje još jednu izgubljenu deceniju – ishod koji si ne može priuštiti ni Bosna ni Evropa.
(Autorica je doktorica nauka iz Ljubljane, istraživačica, autorica brojnih naučnih članaka i knjige “Zapadni Balkan na putu u EU. Zamke tranzicije, demokratizacije i europeizacije”)
Datum i vrijeme objave: 22.11.2025 – 20:00 sati
