Bosna i Hercegovina spada među najizloženije države kineskom utjecaju na Zapadnom Balkanu, navodi se u novom izvještaju Evropskog savjeta za vanjske poslove (ECFR), koji upozorava da Evropska unija i dalje nema jasnu politiku prema sve dubljem angažmanu Pekinga u regiji.
U izvještaju pod nazivom “Eyes wide shut: How to read China’s playbook in the Western Balkans”, autor Vladimir Shopov, gostujući istraživač pri ECFR-u, analizira način na koji se Kina ukorjenjuje u ekonomskim, industrijskim i institucionalnim sektorima Balkana, dok evropska politika ostaje neodređena i neujednačena.
“Zvanični stav Unije o balansiranju saradnje i rivalstva više ne odražava djelovanje EU u praksi, koje naginje ka konfrontaciji”, upozorava Shopov.
Crnogorsko upozorenje i evropska neodlučnost
ECFR podsjeća na krizu iz 2021. godine u Crnoj Gori, kada je kredit kineske Exim banke za izgradnju auto-puta Bar–Boljare gotovo gurnuo zemlju u finansijski kolaps, s dugom koji je u jednom trenutku iznosio više od trećine državnog budžeta.
Iako je EU tada pomogla da se izbjegne, kako je nazvano, “dužničko ropstvo prema Kini”, četiri godine kasnije Brisel još uvijek nema jasnu “kinesku uslovljenost” za zemlje kandidate, a tema Kine ostaje gotovo nevidljiva u formalnim pristupnim pregovorima.
Kineski trag u regiji: Od puteva do institucija
Izvještaj bilježi da je kinesko prisustvo na Balkanu preraslo iz infrastrukturnih projekata u mrežu investicija, akvizicija i partnerstava.
“Pekingov trag u regiji evoluira od kredita i gradnje ka investicijama u ključne institucije, čime se njegov utjecaj sve dublje ukorjenjuje”, navodi ECFR.
U Srbiji je to posebno izraženo kroz vojnu saradnju, uključujući isporuku dronova CH-92 i CH-95, te sistema PVO FK-3. U Sjevernoj Makedoniji, nova vlada Hristijana Mickoskog zadužila se 500 miliona eura preko mađarske Export-Import banke – za koju se sumnja da posreduje u kineskim kreditnim linijama.
Iako je Crna Gora opreznija nakon prethodne krize, kineske kompanije i dalje aktivno učestvuju u javnim nabavkama, energetici i transportu širom regije.
Kina je, prema izvještaju, prešla s velikih infrastrukturnih projekata na difuzniji pristup – ulažući u kulturne, obrazovne i poslovne institucije, čime širi “meku moć” i gradi dugoročne odnose.
Srbija – glavni partner, BiH sve izloženija
Tradicionalno, Srbija ostaje najbliži partner Pekinga, ali kako se Beograd približava EU, to postaje sve osjetljivije pitanje za predsjednika Aleksandra Vučića.
Bosna i Hercegovina, pak, prema ECFR-u, ulazi u novu fazu izloženosti kineskom i ruskom utjecaju.
Bivši predsjednik entiteta Republika Srpska, Milorad Dodik, navodi se, koristi veze s Moskvom i Pekingom kako bi “osigurao politički opstanak i odbio međunarodni pritisak”.
“Ovi odnosi mogli bi postati poluga za očuvanje postojećeg ustavnog poretka, kojem bi možda bile potrebne reforme tokom pristupnih pregovora”, upozorava ECFR.
Kao primjer se navodi nedavna prodaja željezare i rudnika ArcelorMittala u BiH kompaniji Pavgord Group, povezanoj s Dodikom, “koji održava bliske odnose i s Pekingom i s Moskvom”.
Također, Agencija za promociju investicija BiH u februaru 2025. potpisala je memorandum o razumijevanju s Kinesko-evropskom asocijacijom za tehničku i ekonomsku saradnju, s ciljem identifikacije novih investicija.
U izvještaju se navodi i da je Huawei, unatoč američkom pritisku, i dalje duboko prisutan u regiji uključujući sporazum s BH Telekomom o unapređenju mrežnih kapaciteta.
EU bez jasne strategije
ECFR ocjenjuje da EU i dalje vodi nedosljednu politiku prema Kini, zasnovanu na zastarjeloj trojnoj formuli “saradnja, konkurencija, rivalstvo”, koja više ne odražava realne odnose.
“EU mora razjasniti svoju politiku prema Kini i ugraditi je kao jasnu uslovljenost u proces pristupanja. Također mora uspostaviti čvrst vremenski okvir za članstvo Zapadnog Balkana i postići bolji balans između zahtjeva i podsticaja”, navodi se u zaključku izvještaja.
Bez takvih mjera, upozorava ECFR, Evropska unija rizikuje da oslabi transformativnu moć svog proširenja, dok Kina nastavlja konsolidirati svoj utjecaj u regiji koju je Evropa dugo smatrala svojom geopolitičkom “periferijom”.
Izvještaj “Eyes wide shut” tako služi kao ozbiljno upozorenje Briselu: dok EU oklijeva, Peking djeluje tiho, ali strateški precizno.
Autor Igor Spaić
